Analiza ekonomiczna jako dyscyplina naukowa

1. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

Analiza – to metoda poznania obiektów i zjawisk złożonych przez ich podział na elementy proste i zbadanie powiązań pomiędzy tymi elementami, szczególnie zależność przyczynowo-skutkowa.
Istotą analizy – jest określenie kondycji przedsiębiorstwa, ustalenie czy dotychczasowa działalność dała zamierzone efekty oraz ustalenie kierunków i sposobów doskonalenia dalszej działalności
Analiza jest rozumiana jako – dyscyplina naukowa – zajmuje się wyszukiwaniem i mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem prawidłowości dotyczących zachowania się podmiotów gospodarczych i ich reakcja na bodźce płynące z otoczenia.

2. CELE I KLASYFIKACJE ANALIZY EKONOMICZNEJ W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Analiza ekonomiczna jest instrumentem zarządzania, który tworzy podstawy decyzyjne.
Jej celem jest:

• sporządzenie charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność przedsiębiorstwa pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników
• ustalenie czynników mających wpływ na realizację podjętych przedsięwzięć gospodarczych
• określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie czynników wytwórczych jakimi dysponuje przedsiębiorstwo oraz o zmianach w jego otoczeniu
• podjęcie decyzji zarządczych, służących efektywności działania firmy i jego rozwoju

Analiza ekonomiczna jest to analiza odnosząca się do działalności gospodarczej.
Z punktu widzenia przedmiotowego należy wyróżnić w niej przede wszystkim:

• analizę makro- i mikroekonomiczną
• analizę finansową i techniczno-ekonomiczną

Analiza makroekonomiczna – dotyczy badania i oceny wielkości ekonomicznych zagregowanych, a więc ujmowanych głównie dla całej gospodarki narodowej.

Analiza mikroekonomiczna – dotyczy badania i oceny działalności takich podmiotów gospodarujących jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, itp.

Analiza finansowa – dotyczy całokształtu finansowanych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa, czyli:

• stanu finansowego i majątkowego – wstępna i rozwinięta analiza bilansu, majątek, źródła finansowania, kapitał obrotowy
• wyników finansowych – badanie rachunku zysków i strat, rachunki przepływów pieniężnych, różne kategorie wyniku finansowego, zwłaszcza wynik netto, rentowności, przyczynowa analiza wyniku, płynność, analiza wskaźnikowa
• zachodzących w nim procesów finansowych – sprzedaż, koszty, ceny, przepływy gotówkowe, kształtowanie się należności środków pieniężnych, zobowiązań, procesów inwestycyjnych.

Analiza techniczno-ekonomiczna – koncentruje się na ocenie poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa:

• ilości i asortymencie produkcji i metodach jej wytwarzania
• wyposażeniu w aktywa trwałe i postępie technicznym
• zaopatrzeniu materiałowym i stopniu wykorzystania materiałów
• analizę wielkości, struktury i kształtowania zapasów towarowych
• zarządzaniu zasobami ludzkimi, płacami i wydajnością pracy
• itp.

Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw.

Celem analizy finansowej jest przygotowanie i przetworzenie informacji o działalności, wynikach i sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa, stanowiących podstawę podejmowania decyzji gospodarczych.
Informacje te umożliwiają:

• poznanie or

az ocenę faktów i zjawisk gospodarczych

• opracowanie sposobów usprawnienia działalności przedsiębiorstwa oraz
• określenie stosunków ekonomiczno-finansowych proponowanych decyzji.

Analizy ekonomiczne w przedsiębiorstwie można podzielić wg różnorodnych kryteriów.
Do kryteriów, które mają istotne znaczenie, należy zaliczyć:

• przeznaczenie analiz
• czas, którego dotyczą
• zastosowane metody badawcze
• szczegółowość opracowania

W zależności od przeznaczenia analizy możemy podzielić na:

• analizę zewnętrzną
• analizę wewnętrzną

Analiza zewnętrzna – określana często jako raport roczny przeznaczona jest dla akcjonariuszy, udziałowców, przyszłych inwestorów i banków. Skierowana jest do kooperatorów, klientów, dostawców, dziennikarzy ekonomicznych, izb przemysłowych i handlowych oraz przedstawicieli handlowych za granicą.
Właściwą jej funkcja jest informowanie opinii publicznej o rozwoju i pozycji przedsiębiorstwa w roku poprzednim. Raport taki prezentuje przedsiębiorstwo, jego wielkość, cele, politykę oraz osoby nim kierujące.
Informuje także o oferowanych usługach czy produktach, o pozycji firmy w kraju i za granicą, o systemie sprzedaży.
Podstawową strukturę raportu rocznego tworzą:

• sprawozdanie finansowe
• sprawozdanie o stanie przedsiębiorstwa – jego funkcjonowanie, stan majątkowy, stan finansów
• inne dane o firmie

Analiza wewnętrzna – jest przygotowana na potrzeby własne przedsiębiorstwa, służy do rozwiązywania pojawiających się problemów decyzyjnych kierownictwa, oceny gospodarowania w różnych przekrojach, jest punktem wyjścia procesów restrukturyzacyjnych.
Z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest to najważniejsze przekrój analityczny, tu bowiem znajdują swoje potwierdzenia lub nie – sprawność i efektywność gospodarowania oraz możliwości rozwojowe firmy.

Z punktu widzenia czasu, którego analizy dotyczą można wśród nich wyróżnić:

• analizę retrospektywną (ex post)
• analizę bieżącą (operatywna)
• analizę prospektywną (ex ante)

Analiza retrospektywna (ex post) – zawiera ocenę zjawisk, procesów i wyników działań podejmowanych w przeszłości. Wnioski wynikające z takiej oceny stanowią punkt wyjścia do koordynowania działań bieżących i przyszłych.

Analiza bieżąca (operatywna) – ma na celu bieżącą ocenę przebiegu podjętych zadań i sygnalizowanie o negatywnych skutkach zdarzeń gospodarczych oraz zakłóceniach w realizacji zadań i to w takim czasie, by było jeszcze bardziej możliwe dokonanie niezbędnych korekt zapewniających prawidłowy tok dalszej działalności.

Analiza prospektywna (ex ante) – jest skierowana na przyszłość, służy wytyczeniu celów i określeniu środków ich realizacji. Podstawowym narzędziem tej analizy jest rachunek ekonomiczny, traktowany jako sposób wyboru najlepszych rozwiązań ze zbioru możliwych działań w tym zakresie.

Przyjmując za kryterium metody badawcze wyróżnia się:

• analizę funkcjonalną
• analizę kompleksową
• analizę decyzyjną

Analiza funkcjonalna – polega na badaniu oddzielnych zjawisk, występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, przez osoby lub komórki organizujące funkcjonalnie odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój
tych zjawisk.

Analiza kompleksowa – polega na przeprowadzaniu oceny działalności gospodarczej i stanu ekonomicznego. Z punktu widzenia powiązań i zależności występujących miedzy zjawiskami gospodarczymi. Zawiera ona całościowe spojrzenie na działalność gospodarczą firmy.

Analiza decyzyjna – sprowadza się do badań wynikowych, grupujących zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. Przy rozpatrywaniu zjawisk gospodarczych uwzględnia się wzajemne powiązania i współzależności w obrębie danych decyzji.

Biorąc pod uwagę szczegółowość opracowania jako podstawę podziału analiz można wyodrębnić:

• analizę ogólną
• analizę szczegółową

Analiza ogólna – obejmuje całokształt przedsiębiorstwa, wykorzystuje wąską grupę odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Jest przydatna głównie do ogólnej oceny działalności gospodarczej, gdyż brak w niej badań wzajemnych zależności występujących miedzy zjawiskami gospodarczymi.

Analiza szczegółowa – polega na badaniu określonego odcinka działalności lub określonego problemu w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami. Analiza to jest bardzo pracochłonna.

3. SPOSOBY I METODY ANALIZY EKONOMICZNEJ

Dedukcja – przyjmuje odwrotny kierunek badań. Rozpoczyna się od zjawisk ogólnych do szczegółowych, od skutków do przyczyn, od wyników do czynników, które na nie wpłynęły. Najpierw określa się więc wyniki finansowe przed. A następnie bada się czynniki kształtujące ich wielkość i stopień zmian. Przy takim sposobie badania wielkości ekonomicznych można analizować tylko te czynniki, które miały zasadniczy wpływ na ostateczne wyniki przed. Analityk powinien przede wszystkim zająć się zjawiskami, które miały negatywny wpływ na wyniki przed. Te bowiem wymagają szybkich decyzji. Dedukcja ma zastosowanie w analizach rocznych i wieloletnich.
Redukcja – (weryfikacja) obejmuje 3 kroki na drodze dojścia do celu:

1) sformułowanie wstępnej syntezy charakteryzującej badane zjawisko
2) zweryfikowanie prawidłowych tez i wniosków w toku prac analitycznych
3) podsumowanie ustaleń dokonanych w części drugiej i sformułowanie syntezy końcowej zawierającej ocenę badanego zjawiska wraz z wnioskami co do dalszego postępowa

ską grupę odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Jest przydatna głównie do ogólnej oceny działalności gospodarczej, gdyż brak w niej badań wzajemnych zależności występujących miedzy zjawiskami gospodarczymi.

Analiza szczegółowa – polega na badaniu określonego odcinka działalności lub określonego problemu w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami. Analiza to jest bardzo pracochłonna.

3. SPOSOBY I METODY ANALIZY EKONOMICZNEJ

Dedukcja – przyjmuje odwrotny kierunek badań. Rozpoczyna się od zjawisk ogólnych do szczegółowych, od skutków do przyczyn, od wyników do czynników, które na nie wpłynęły. Najpierw określa się więc wyniki finansowe przed. A następnie bada się czynniki kształtujące ich wielkość i stopień zmian. Przy takim sposobie badania wielkości ekonomicznych można analizować tylko te czynniki, które miały zasadniczy wpływ na ostateczne wyniki przed. Analityk powinien przede wszystkim zająć się zjawiskami, które miały negatywny wpływ na wyniki przed. Te bowiem wymagają szybkich decyzji. Dedukcja ma zastosowanie w analizach rocznych i wieloletnich.
Redukcja – (weryfikacja) obejmuje 3 kroki na drodze dojścia do celu:
1) sformułowanie wstępnej syntezy charakteryzującej badane zjawisko
2) zweryfikowanie prawidłowych tez i wniosków w toku prac analitycznych
3) podsumowanie ustaleń dokonanych w części drugiej i sformułowanie syntezy końcowej zawierającej ocenę badanego zjawiska wraz z wnioskami co do dalszego postępowania. Sposób ten można zastosować we wszystkich rodzajach analiz. W praktyce metoda ta jest bardzo przydatna, najmniej pracochłonna oraz pozwala na szybkie uzyskanie wirgodnych wyników badań.

4. FORMA PREZENTACJI WYNIKÓW ANALIZ

Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przedstawione w formie:

• liczbowej,
• graficznej,
• opisowej.

Forma liczbowa – znajduje zastosowanie w odniesieniu do zjawisk gospodarczych w pełni mierzalnych, pozwalających na przeprowadzenie ich charakterystyki oraz określenie wzajemnych związków i oddziaływań za pomocą liczb.
Liczby przedstawiające zjawiska gospodarcze prezentuje się za pomocą szeregów czasowych i tablic.

Szeregi – to prostsza forma uporządkowania danych liczbowych, uwzględniająca wybór jednej ich cechy.

Przy konstruowaniu tablic – szczególną uwagę należy zwrócić na zwięzłość i zrozumiałość treści w główce i boku tablicy. Tablice uwzględniają równocześnie kilka zespołów danych wg jednej cechy.

Forma graficzna – polega na przedstawieniu zmian w badanym zjawisku i wzajemnych zależności różnych zjawisk za pomocą wykresów ułatwiają one obserwacje przebiegu zjawisk w czasie i przestrzeni.
Dobór rodzaju wykresu należy głównie od charakteru prezentowanych zjawisk gospodarczych.

Wykorzystuje się wykresy:

• liniowe
• powierzchniowe
• bryłowe
• punktowe

Jest ona bardzo czytelna, umożliwia syntetyczne przedstawienie tendencji rozwojowej kilku zjawisk gospodarczych.

Forma opisowa – służy do:

• przedstawienia informacji nie liczbowych
• wyrażenia ocen i opinii o zjawiskach zilustrowanych danymi liczbowymi
• sformułowania diagnoz wniosków i propozycji dotyczących decyzji usprawniających badane zjawisko gospodarcze.

Forma opisowa powinna odznaczać się zwięzłością sformułowań udokumentowaniem oraz konkretnością stwierdzeń ocen wniosków i propozycji.

5. ŹRÓDŁA INFORMACJI W ANALIZIE EKONOMICZNEJ

Materiały źródłowe – służą do badań zjawisk gospodarczych.
Materiały te można podzielić na dwie grupy:

1. materiały zewnętrzne zawierające dane o przedsiębiorstwie.
2. materiały zewnętrzne informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.
   Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter:

• ewidencyjny
• pozaewidencyjny

Materiały ewidencyjne – mają znaczenie podstawowe i wynikają z prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji.
Źródłem informacji liczbowych są:

• rachunkowość
• kalkulacja i ewidencja
• sprawozdawczość finansowa i rzeczowa
• poprzednie analizy ekonomiczne
• plany
• dokumentacja konstrukcyjno-technologiczna
• oraz inna dokumentacja obrazująca działalność przedsiębiorstwa

Informacjami pozaewidencyjnymi wykorzystywanymi w analizach są:

• protokoły z różnych zebrań w przedsiębiorstwie,
• sprawozdania i protokoły z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej
• protokoły pokontrolne lub informacje uzyskane trakcie prowadzenia rozmów oraz wywiadów z pracownikami przedsiębiorstwa i banku finansującego.

Podstawowym źródłem informacji są sprawozdania finansowe – prezentują one przede wszystkim stan majątku przedsiębiorstwa źródła jego finansowania strukturę tworzenia wyniku finansowego oraz przepływy pieniężne.

6. PODMIOTY ZAINTERESOWANIE WYNIKAMI ANALIZY

1) dawcy kapitału
2) analitycy finansowi i doradcy
3) zarządzający
4) firmy konkurencyjne
5) instytucje rządowe i samorządowe
6) pracownicy i związki zawodowe

7. SPRAWOZDANIE FINANSOWE I JEGO ELEMENTY

Sprawozdanie finansowe prezentuje one przede wszystkim stan majĄtku przedsiębiorstwa źródła jego finansowania strukturĘ tworzenia jego wyniku finansowego oraz przepływy pieniężne

Na sprawozdanie finansowe składają się:

• wprowadzenie do sprawozdania finansowego (zawierające opis przyjętych zasad polityki rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzenia sprawozdania finansowego w zakresie w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru oraz przedstawienie przyczyn i skutków ich ewentualnych zmian w stosunku do roku poprzedniego
• bilans
• rachunek zysków i strat (wyników)
• dodatkowe informacje i objaśnienia
  a) do podstawowych sprawozdań za okresy sprawozdawcze objęte sprawozdaniem finansowym
  b) proponowany podział zysku lub sposób pokrycia strat
  c) podstawowe informacje dotyczące pracowników i jednostki.

Większe jednostki podlegające obowiązkowi badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta działającego z ramienia podmiotu uprawnionego do takiego badania sporządzają dodatkowo:

• zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym
• rachunek przepływów pieniężnych

1. BILANS JAKO PODSTAWOWY ELEMENT SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO

Bilans oraz rachunek zysków i strat stanowią podstawę do statystycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa.
Rachunek przepływów pieniężnych daje obraz przepływu środków pieniężnych w trzech obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz orientację o kierunkach zagospodarowania tych środków.

Bilans stanowi podstawowy element sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa, prezentując stan majątku oraz źródła jego finansowania na moment jego sporządzania. Jest to wiec fotografia przedsiębiorstwa, ukazująca jego statystyczny obraz.
Ogół składników majątkowych przedsiębiorstwa zamieszczonych w bilansie w ujęciu wartościowym nazywany jest aktywami. Aktywa są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości
, powstałe w wyniku przeszłych wydarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

W aktywach zostały wyodrębnione dwie grupy:

• aktywa trwałe,
• aktywa obrotowe.

Część aktywów ujętych wartościowo występuje w przedsiębiorstwie w formie rzeczowej:

• środki trwałe
• nieruchomości
• materiały
• wyroby gotowe
  Część natomiast można ująć tylko wartościowo:
• środki pieniężne
• należności
• instrumenty finansowe
• itp.

W aktywach bilansu ujmuje się dane w wartości księgowej netto (wartości bilansowej), czyli po skorygowaniu ich wartości początkowej o odpisy amortyzacyjne lub aktualizujące, w tym również z tytułu trwałej utraty wartości.
Oznacza to, że środki trwałe wykazuje się w bilansie po pomniejszeniu o umorzenie, a zapasy i należności po korekcie o odpisy aktualizacyjne.
Po stronie aktywów składniki aktywów uszeregowane są według stopnia płynności, czyli tempa ich zamienialności na gotówkę, przy uwzględnieniu równocześnie rodzaju działalności i cykliczności operacji gospodarczych.
Najpierw ujmuje się aktywa trwałe, których cykl obrotowy w przedsiębiorstwie jest dłuższy niż jeden rok, a następnie pozycję majątku odtwarzane w zasadzie w jednym cyklu, czyli aktywa obrotowe.

Aktywa przedsiębiorstwa mogą być finansowane z różnych źródeł. W bilansie wyodrębnia się ich dwie grupy:

• kapitały własne,
• zobowiązania.

Źródła finansowania aktywów, nazywane w bilansie pasywami, występują jedynie w ujęciu wartościowym. Wszystkie pasywa muszą znajdować odbicie w aktywach, toteż globalne sumy aktywów i pasywów są zawsze równe.

Po stronie pasywów wykazuje się poszczególne pozycje według zapadalności (pilności ich zwrotu). Najpierw podaje się więc kapitały własne, potem rezerwy i zobowiązania długoterminowe z terminem płatności przekraczającym rok, a następnie zobowiązania krótkoterminowe.

Kapitał własny obrazujący udział właścicieli przedsiębiorstwa w aktywach; wartościowo jest on równy aktywom netto, które ustala się przez odjęcie od aktywów ogółem zobowiązań i rezerw na zobowiązania.

Na kapitał własny składa się:

• kapitał (fundusz) podstawowy
• kapitał (fundusz) zapasowy
• kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
• pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
• zysk (strata) z lat ubiegłych
• zysk (strata) netto

1. AKTYWA I PASYWA PRZEDSIĘBIORSTWA.

Ogół składników majątkowych przedsiębiorstwa zamieszczonych w bilansie w ujęciu wartościowym nazywany jest aktywami.
Aktywa są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych wydarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.
(tabelka z bilansem)
W aktywach wyodrębnione zostały 2 grupy:

• aktywa trwałe
• aktywa obrotowe
  Część aktywów ujętych wartościowo występuje w przedsiębiorstwie w formie rzeczowej:
• środki trwałe
• nieruchomości
• materiały
• wyroby gotowe
  Część natomiast można ująć tylko wartościowo:
• środki pieniężne
• należności
  -inwestycje finansowe itp.

W aktywach bilansu ujmuje się dane w wartości księgowej netto (wartości bilansowej), czyli po skorygowaniu ich wartości początkowej o odpisy amortyzacyjne lub aktualizujące, w tym również z tytułu trwałej utraty wartości. Oznacza to że środki trwałe wykazuje się w bilansie po pomniejszeniu o umorzenie a zapasy i należności po korekcie o odpisy aktualizujące. po stronie aktywów składniki majątku uszeregowane są według stopnia płynności, czyli tempa ich zamienialności na gotówkę, przy uwzględnieniu równocześnie rodzaju działalności i cykliczności operacji gospodarczych. Najpierw ujmuję się aktywa trwałe, których cykl obrotowy w przedsiębiorstwie jest dłuższy niż jeden rok, a następnie pozycję majątku odtwarzane w zasadzie w jednym cyklu, czyli aktywa obrotowe.

Aktywa:

• trwałe,
• obrotowe,
• suma pionowa aktywów (sposób zaangażowania pasywów)

Pasywa:

• kapitał własny,
• zobowiązania: -długoterminowe -krótkoterminowe, -suma bilansowa pasywów (źródła pochodzenia środków finansujących majątek)

Aktywa przede wszystkim mogą być finansowane z różnych źródeł. W bilansie wyodrębnia się dwie grupy:

• kapitały własne
• zobowiązania

Źródła finansowania aktywów nazywamy w bilansie pasywami, występują jedynie w ujęciu wartościowym. Wszystkie pasywa muszą znajdować odbicie w aktywach, toteż globalne sumy aktywów i pasywów są zawsze równe.
Po stronie pasywów wykazuje się poszczególne pozycje wg zapadalności (pilności ich zwrotu). Najpierw podaje się kapitały własne, potem rezerwy i zobowiązania długoterminowe z terminem płatności przekraczającym rok, a następnie zobowiązania krótkoterminowe.
Kapitał własny obrazujący udział właścicieli przedsiębiorstwa w aktywach; wartościowo jest on równy aktywom nett, które ustala się przez odjęcie od aktywów ogółem zobowiązań i rezerw na zobowiązania.

Na kapitał własny składa się:

• kapitał (fundusz) podstawowy
• kapitał (fundusz) zapasowy
• kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

• zysk (stratę) z lat ubiegłych
• zysk (stratę) netto.

Kapitałem podstawowym dla poszczególnych spółek handlowych jest:

• kapitał zakładowy spółek akcyjnych
• kapitał zakładowy spółek z o.o.
• kapitał wspólników (wkłady wspólników)w spółkach osobowych: jawnej, partnerskiej i komandytowej, a w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej również kapitał zakładowy.

Kapitał zapasowy jest warzony:

• nadwyżki ceny emisyjnej nad wartością nominalną akcji lub udziałów
• z dopłat akcjonariuszy w zamian za przyznanie szczegółowych uprawnień ich akcjami
• z dopłat wspólników w sp. z o.o. przewidzianych w umowie spółki
• z zysku netto w sposób obligatoryjny (w sp. akcyjnych 8% zysku netto, aż do uzyskania kapitału w wysokości 1/3 poziomu kapitału zakładowego) bądź dobrowolny,
• z kapitałów rezerwowych
• w wyniku rozliczenia kapitału z aktualizacji wyceny środków trwałych, w przypadku ich zbycia
• poprzez obciążenie kapitału zakładowego spółek kapitałowych.
  W pasywach jednostki (w kapitale własnym) niektóre kategorie mogą przyjmować wartość ujemną. Są to:
• należne wpłaty na kapitał podstawowy,
• udziały (akcje) własne,
• kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny,
• strata z lat ubiegłych,
• strata netto,
• strata z zysku netto w ciągu roku obrotowego.

1. WSTĘPNA ANALIZA BILANSU

Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje dwa etapy:

• wstępną analizę bilansu
• wskaźnikową analizę bilansu, która stanowi rozwinięcie analizy wstępnej i oparta jest na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy szczególnymi elementami aktywów i pasywów.

Analiza wstępna sprawozdań finansowych jest początkowym etapem oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Jej celem jest:

• ustalenie obszarów, które należy poddać bardziej szczegółowej analizie, aby wyjaśnić istotę zaobserwowanych zjawisk i ich wpływów na funkcjonowanie firmy
• sformułowanie wstępnych wniosków, których weryfikacja powinna być poparta dalszym procesem analitycznym.

Istotą wstępnej analizy jest:

• odnalezienie powiązań pomiędzy różnymi pozycjami zbadanych sprawozdań
• ustalenie mniej lub bardziej znaczących pozycji finansowych
• dokonanie oceny wzrostów bądź spadków wielkości liczbowych ujętych w sprawozdaniach finansowych.

Wstępna analiza, tzw. czytanie sprawozdań polega na dokonaniu:

• analizy poziomej (porównawczej)
• analizy pionowej (procentowej, strukturalnej)

Wstępna analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje:

• analizę poziomą, czyli badanie dynamiki sumy bilansowej oraz ważniejszych pozycji aktywów i pasywów
• analizę pionową, czyli badanie struktury aktywów i pasywów oraz wewnętrznej struktury wybranych pozycji bilansowych
• analizę pionowo-poziomą sprowadzającą się do badania struktury kapitałowo-majątkowej

Analiza pozioma bilansu – badanie dynamiki sumy bilansowej oraz poszczególnych pozycji majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego pokrycia pozwala na ustalenie kierunków jego rozwoju oraz stopnia wzrostu kapitałów finansujących ten rozwój.
Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów bilansu prowadzi do zmian struktury.

Analiza dynamiki badanej wielkości bilansowej może obejmować:

• zmianę stanu absolutną (bezwzględną), stanowiącą różnicę pomiędzy poziomami badanego zjawiska w okresach: badanym i podstawowym
  Różnica ta wskazuje, o ile zmienił się (zwiększył, zmniejszył) poziom badanego zjawiska w okresie badanym w porównaniu do wielkości bazowej.
• tempo zmian (zmianę względną), która określa stosunek zmiany bezwzględnej (zmiany stanu) do poziomu badanego zjawiska w okresie bazowym. Tempo zmian pokazuje, ile razy przyrost absolutny badanego zjawiska jest wyższy lub niższy od poziomu tego zjawiska w okresie podstawowym. Najczęściej wyraża się go w procentach.
• wskaźnik dynamiki, który jest relacją poziomu zjawiska w okresie badanym do poziomu tego zjawiska w okresie bazowym.

Dynamika i tempo zmian mogą być obliczone w relacji do:

• stałej bazy porównań, badaną wielkość porównuje się z wielkością jednego przyjętego do porównań okresu
• zmiany bazy porównań, badaną wielkość porównuje się zawsze do wielkości z okresu poprzedniego
  Badanie w czasie określonej wielkości ekonomicznej pozwala na ustalenie siły i kierunków jej zmian.

Jednak w praktyce jednoznaczna interpretacja uzyskanych wyników może być trudna, zwłaszcza gdy występują duże wahania w czasie badanych wielkości oraz gdy wielkości te przyjmują wartości ujemne.

Przy interpretacji dynamiki badanej relacji ekonomicznej należy wziąć pod uwagę:

• fazę cyklu koniunkturalnego
• specyfikę danej klasy działalności gospodarczej (np. gałęzie wzrostowe, schyłkowe)
• zmiany badanej wielkości u konkurentów (analiza przestrzenna)
• fazę rozwoju przedsiębiorstwa

Analiza pionowa bilansu – badanie struktury majątku i kapitałów. Struktura bilansu dostarcza cennych informacji na temat sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Analizę pionową można rozpatrywać w wersji:

• ogólnej
• szczegółowej

Analiza pionowa w wersji ogólnej polega na procentowym ustaleniu udziału poszczególnych pozycji:

• bilansu w sumie bilansowej
• rachunku zysków i strat w wielkości przychodów ze sprzedaży

W badaniu struktury aktywów podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze. Najistotniejsze z nich to wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze. Najistotniejsze z nich to wskaźniki aktywów. Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem zależy od:

• specyfiki branży
• stosowanych w niej technologii
• struktury asortymentowej produkcji

Im wyższy jest udział aktywów trwałych w aktywach ogółem tym wyższe są koszty stałe związane z ich utrzymaniem i większe ryzyko zmiany cen długoterminowych aktywów finansowych.

Strukturę aktywów przedsiębiorstwa można poszerzyć o badanie bardziej szczegółowe, dotyczące struktury wewnętrznej poszczególnych elementów majątku w tych dwóch grupach aktywów.

Materiały dydaktyczne pomoce dla piszących prace magisterskie, analiza ekonomiczna