28 marca 2024
SEO pozycjonowanie
Wrocław

Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

Stary cmentarz żydowski Wrocław

Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu – kirkut znajdujący się przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu, stanowi obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej, które jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. Jego łączna powierzchnia to 4,6 ha, znajduje się na nim około 12 tysięcy nagrobków. Znajdują się tutaj groby Żydów przybyłych z odległych stron, m.in. z Gdańska, Warszawy, Bonn, Hamburga czy Bostonu. Nekropolia jest miejscem szczególnie ważnym dla historyków, jako miejsce pochówku wielu znanych osób nie tylko z Wrocławia, ale i z Europy.

Kiedy można zwiedzać? Ceny biletów

Cmentarz można zwiedzać codziennie w godzinach 09:00 – 16:00 w okresie zimowym (XI – III) ; 09:00 – 18:00 w okresie letnim (IV – X) ; wstęp bezpłatny w czwartki.

Ceny biletów:

Muzeum Sztuki Cmentarnej – ceny biletów:
normalny 15 zł
ulgowy 10 zł
rodzinny 30 zł
grupowy 10 zł (dla grup powyżej 20 osób)
lekcje muzealne 5 zł/os. (opiekunowie bezpłatnie)

Spacery z przewodnikiem: niedziela (kwiecień, maj, wrzesień), godz. 12:00-13:30; niedziela (czerwiec, lipiec, sierpień), godz. 10:00-10:30. Obowiązują zapisy pod nr tel. 71 791 59 04.

Euro Super Days w RTV EURO AGD

Każdy kolejny produkt taniej. Piąty produkt nawet za 1 zł!
Promocja w dniach 23.02 - 5.03.2024 r.

Szczegóły promocji- kliknij

Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu – jak dojechać?

Na cmentarz można dojechać komunikacją miejską:

tramwajami linii: 3, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 17 20, 23, 33 (przystanek Uniwersytet Ekonomiczny),
autobusami linii: 124, 133, 134, 143, 259 (przystanek Uniwersytet Ekonomiczny).

Kitrut znajdujący się przy ulicy Ślężnej we Wrocławiu otoczony jest wysokim białym murem. Wejście do cmentarza znajduje się od strony Zaułka Ferdynanda Lassalle.

Cmentarz wyraźnie odróżnia się od kirkutów Europy Wschodniej. To miejsce różnorodnych form sztuki nagrobnej, bogatej symboliki, niezwykłego zdobnictwa macew oraz budowli. Niektóre z nich wzorowane są na stylu mauretańskim czy egipskim.

Historia cmentarza

Początki historii cmentarza sięgają 1856 roku. Wówczas to w celu stworzenia nowego miejsca pochówku wrocławska gmina żydowska zaczęła nabywać działki we wsi Gabitz (Gajowice) przy Lohestrasse (obecnie ul. Ślężna). Zakupiony teren został otoczony murem, uporządkowany, następnie wyznaczono na nim alejki. Jego powierzchnia wynosiła wtedy około 3 ha. Kilka lat później obszar ten został powiększony. Jego łączna powierzchnia wynosi od tamtej pory 4,6 ha.

W początkowej fazie istnienia cmentarza wzniesiono dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie inspektora cmentarza. Budynki te jednak, przede wszystkim ze względu na zły stan oraz możliwość pomieszczenia niewielkiej liczby osób zostały zastąpione w 1912 roku nowymi. Autorami projektu byli bracia: Paul i Richard Ehrlich. Wzniesiono wówczas dwupiętrowy dom zarządu cmentarza, w którym znajdowały się mieszkania inspektora oraz grabarza, biuro i kwiaciarnia, oraz kaplica i latarnia, które zostały postawione przy bramie wejściowej do nekropolii.

Pierwszy oficjalny pochówek odbył się 17 listopada 1856. Był to pogrzeb kupca – Lobela Sterna. Ziemia cmentarna została wówczas pobłogosławiona przez rabina Abrahama Geigera. Można tu znaleźć jednak nagrobki o wiele starsze, bo pochodzące z cmentarzy żydowskich istniejących w średniowieczu. Nagrobki były odkrywane na przełomie poprzednich stuleci w różnych miejscach miasta i następnie przenoszone do centralnego lapidarium. Najstarszy z nich ma wyrytą datę 4 sierpnia 1203 i wzniesiony został Dawidowi, kantorowi „o głosie miłym”.

Wraz z nadejściem II wojny światowej pogrzeby na cmentarzu zaczęły powoli ustawać, a w 1943 został on całkowicie zamknięty. Na niektórych macewach znajdują się ślady po kulach, jest to związane z faktem, iż cmentarz był terenem działań zbrojnych w czasie walk o miasto w 1945.

Nekropolia 24 maja 1975 została wpisana do rejestru zabytków. Niedługo po tym fakcie zaczęły się prace nad odnową otaczającego ją muru, konserwacją nagrobków i alejek. Od 1988 roku możemy odwiedzać to miejsce jako Muzeum Architektury Cmentarnej. Obecnie stanowi ono Muzeum Sztuki Cmentarnej i jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. Cmentarze żydowskie znajdowały się także przy dzisiejszej ul. Gwarnej, nadal czynny jest cmentarz przy ul. Lotniczej.

Jednym z najstarszych cmentarzy we Wrocławiu jest położony w dzielnicy Grabiszyn Cmentarz Grabiszyński. Założono go w 1867 roku – wtedy powstał Cmentarz Grabiszyński I, który wyróżniał się m.in. wybudowaną w stylu włoskiego renesansu kaplicą. Cmentarz Grabiszyński – obok cmentarza Osobowickiego, cmentarza Świętej Rodziny, cmentarza św. Wawrzyńca jeden z największych cmentarzy we Wrocławiu.

Fot. Grzegorz Ławniczek

Nagrobki sławnych osób i symbolika

Pochowani:

Cmentarz stanowi miejsce spoczynku dla wielu sławnych ludzi nie tylko z Wrocławia, ale i z całej Europy. Do najsłynniejszych pochowanych osób należą m.in.:

Lassalle Ferdinand (1825-1864) – uczestnik Wiosny Ludów, założyciel i przywódca pierwszej partii robotniczej w Niemczech,
Tiktin Gedalje (1810-1886) – rabin gminy wrocławskiej, syn Salomona i wnuk Abrahama, sławnych wrocławskich rabinów; od 1854 roku pierwszy Królewski Rabin Krajowy dla Śląska,
Cohn Ferdinand Julius (1828-1889) – botanik, pierwszy zaliczył bakterie do królestwa roślin, współpracował z Robertem Kochem w badaniach nad wąglikiem i szczepionkami przeciw tej chorobie,
Graetz Heinrich (1817-1891) – twórca szkoły historycznej, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do XIX wieku, wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego i Uniwersytetu,
Galewsky Louis (1819-1895) – założyciel wytwórni wódek i likierów, produkującej m.in. popularny trunek o nazwie „Breslauer Dom” („Wrocławska Katedra”),
Kempner Friederike (1828-1904) – pisarka, zwana „śląskim łabędziem” lub „żydowskim słowikiem” ze względu na niezwykły komizm, jakim posługiwała się w liryce; walczyła o prawa człowieka i obywatela,
Sachs Clara (1862-1921) – malarka, impresjonistka,
Stein Auguste i Siegfried (1849-1936 i 1844-1893) – rodzice Edyty Stein – żydówki wrocławskiej, która przyjęła katolicyzm i jako siostra Teresa Benedykta od Krzyża została zamordowana w Auschwitz; od 1987 błogosławiona, od 1998 święta Kościoła Rzymskokatolickiego.

ponadto:

Asch Sigismund (1825-1901) – lekarz, radny miejski Wrocławia
Auerbach Leopold (1828-1897) – lekarz, biolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
Berger Oskar (1844-1885) – lekarz, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
Brann Marcus (1849-1920) – historyk, wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu,
Bielschowsky Eduard (1830-1906) – wrocławski kupiec, właściciel jednego z największych domów towarowych we Wrocławiu,
Julius Bruck (1840-1902) – lekarz stomatolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
Caro Moritz Isaak (1792-1860) – przemysłowiec i filantrop,
Caro Robert (1819-1875) – syn Moritza Isaaka, przemysłowiec,
Cohn Hermann (1838-1906) – lekarz, ojciec pisarza E. Ludwiga,
Deutsch Moritz (1818-1892) – wieloletni kantor wrocławskiej synagogi,
Fränkel Daniel (1821-1890) – rabin we Wrocławiu, Rybniku i Frankfurcie nad Odrą, wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu,
Fränkel Ernst (1844-1921) – lekarz ginekolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, radny miejski, senior Rady Miejskiej w latach 1903-1919,
Fränkel Siegmund (1855-1909) – orientalista, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
Freund Wilhelm Salomon (1831-1915) – adwokat, poseł do Reichstagu,
Friedenthal Isidor (1812-1886) – kupiec, radca komercjalny,
Jacob i Georg Gottstein – lekarze, profesorowie Uniwersytetu,

Fot. Grzegorz Ławniczek

Symbolika

Macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim są bogato ozdobione. Wiele z nich posiada wyrzeźbione symbole, mówiące wiele na temat zmarłego. Najczęściej powtarzające się motywy, to:

– złamane drzewo lub kwiat – nagła i niespodziewana śmierć
– dłonie kapłana wyrażające gest błogosławieństwa – symbol znajdujący się na grobach osób pełniących posługę w świątyni
– księga – pochowany był uczonym w piśmie, rabinem.

„Najczęstszą formą nagrobków żydowskich jest macewa – pionowo ustawiona kamienna płyta, prostokątna albo zakończona u góry łukiem lub trójkątem. Przestrzeń tych zwieńczeń jest zazwyczaj bogato zdobiona płaskorzeźbami, mającymi poprzez wykorzystanie symboli określić cechy zmarłego, niekiedy jego imię, a czasem zawód, jakim parał się za życia. W efekcie biblijnego surowego zakazu przedstawiania postaci ludzkiej, w sztuce i rzemiośle żydowskim wykształcił się system metaforycznych znaków, dzięki którym jesteśmy w stanie znaleźć klucz do zrozumienia aluzji zawartych w zdobieniach, w tym także płaskorzeźbach nagrobkowych.

Stary Cmentarz żydowski Wrocław

Fot. Grzegorz Ławniczek
Najczęstszymi symbolami wykorzystywanymi w nich są te, które dotyczą religijności zmarłego, a także jego miejsca w społeczności gminy. Do tych motywów należą:

– Dłonie ujęte w geście kapłańskiego błogosławieństwa. Znajdują się na nagrobkach osób z rodu kapłanów (kohenów), w czasach świątynnych spełniających ofiary w Przybytku. Po upadku Świątyni wykuwano je na grobach zmarłych noszących nazwiska pochodzące od tej funkcji – np. Kohen, Kagan, Cohen, Kaganowicz, Kon.

– Dłoń z dzbanem, lub dzban i misa. Symbolem takim oznaczano groby pokolenia lewitów, do których należało obmywanie rąk kapłanom.

– Dłoń wrzucająca monetę do puszki ofiarnej, skarbonka z wsuniętą monetą to motyw z grobu człowieka dobroczynnego, wspomagającego zarówno gminę, jak też ubogich, szczodrze rozdającego jałmużnę.

– Dłoń z piórem może symbolizować sofera, czyli pisarza zajmującego się przepisywaniem zwojów Tory, sporządzaniem mezuz, tefilin oraz ketub, aktów zawarcia małżeństwa.

– Przyrządy do obrzezania widnieją na nagrobkach mohelów, dokonujących obrzędu brit mila, wprowadzającego dziecko do społeczności żydowskiej.

Fot. Grzegorz Ławniczek

– Otwarta szafa wypełniona książkami to symbol rabina, człowieka uczonego lub autora rozpraw religijnych.

– Częstym elementem zdobiącym nagrobki jest korona, mająca wiele znaczeń, bo symbolizuje zarówno Torę, może więc znajdować się na grobie pobożnego mędrca lub rabina; może być Koroną Dobrego Imienia, świadczy wówczas o wyjątkowej szlachetności zmarłego; jest również aluzją do ojca rodziny, głowy (korony) domu.

– Winne grono, winorośl – podobnie jak Gwiazda Dawida (Magen Dawid) symbol Izraela, a także bogactwa (również duchowego) pochowanej osoby.

– Świece najczęściej występują na grobach kobiet, gdyż do ich obowiązków religijnych należy zapalanie i błogosławienie świec w wieczór szabatu. Złamane świece, pochodnie pochylone w dół to symbol śmierci, zagaśnięcia światła życia. Symbolem śmierci może być obraz tonącego statku, złamane drzewo, strzaskana kolumna.

Wśród motywów nagrobkowych często występują zwierzęta. Mają one wiele znaczeń, gdyż mogą być nawiązaniem do biblijnych symboli plemion Izraela, jak też odnosić się do imienia zmarłej osoby. Najczęstsze z nich to:

– lew (Lejb, Arie, Jehuda a także Leon),

– niedźwiedź (heb. Dow, jid. Ber, Bernard),

– ptak (heb. Cypora, jid. Fejga),

– owca (Rachela).

Obok tych realnych zwierząt występują istoty mityczne, legendarne lub takie, których znaczenie jest związane z mistyką i ezoteryką kabalistyczną. Do nich należy obraz Lewiatana, morskiego potwora, którego mięso spożywać będą Sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. Przedstawiany jest najczęściej jako zawinięty w pętlę wąż, połykający własny ogon. Według tradycji żydowskiej symbolizuje on wieczność i nieśmiertelność ludzkiej duszy. Skrzydlate gryfy, orły są związane z pojęciami potęgi Boga, często przedstawiane są w pozycji heraldycznej, wspierając się o otwarte księgi, korony, zwoje Tory, lub kartusze z inskrypcjami. Ptaki, oprócz podanego wcześniej znaczenia, symbolizują duszę ulatującą do nieba, podobne znaczenie może mieć wyobrażenie motyla.
Leżące zgodnie obok siebie lwy i jagnięta to cytat z Izajasza o rajskim pokoju, jaki nastąpi z nadejściem Mesjasza”

źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stary_Cmentarz_%C5%BBydowski_we_Wroc%C5%82awiu
https://sztetl.org.pl/pl/slownik/symbolika-nagrobkow

Leave feedback about this